اشاره: معنویت یکی از مولفه‌هایی است که حکومت اسلامی را از سایر حکومت‌ها متمایز می‌کند. جهت‌دهی تمام فعالیت‌ها، اعم از فردی و اجتماعی به وسیله معنویت، صحیح و درست می‌شود. برکسی پوشیده نیست که معنویت و انس با عالم الهی، آرامش را به ارمغان می‌آورد و امروزه، به دلیل این هجمه از بلاها، نیاز بشر به معنویت دوچندان شده است.

از این رو خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری شهرکریمه برای بحث پیرامون معنویت و دعا در زندگی انسان با حجت الاسلام محمد معرفت مشاور خانواده، استاد حوزه و دانشگاه و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد به گفت‌وگو پرداخته است.

رسا_جایگاه معنویت را برای ایجاد آرامش در زندگی انسان بیان کنید.

بشر در استفاده از مادیات، بدون بهره‌گیری از معنویت دچار افراط و تفریط می‌شود؛ در نتیجه، ستم و ظلم گریبان او را می‌گیرد؛ چرا که معنویت نیاز فطری انسان است؛ از همین‌رو از نظر الهیات اسلامی، هدف اساسی از بعثت انبیای الهی معنویت است.

انسان به مدد دانش گسترده خود بسیاری از گرفتاری‌ها و مشکلات مادیِ زندگی را برطرف کرده است؛ برای مثال با استفاده از منابع طبیعیِ موجود در زمین و تلاش برای دستیابی به راه‌های مبارزه با شیوع بیماری‌ها و ویروس‌های خطرناک، موفق به کشف داروها و واکسن‌های مختلفی شده که در سایه آن‌ها، رفاه مادی خویش را به ارمغان آورده است؛ ولی در کنار این پیروزی‌های چشمگیرِ علمی و موفقیت‌های مادی، نه تنها به آرامش خاطر و روان دست نیافته، بلکه با پیشرفت‌های مادی و افزایش آسایش دنیایی، شاهد رشد روزافزون مشکلات روحی و روانی و مشکلات اعصاب و روان در میان جوامع بشری هستیم.

کسانی که معنویت را فراموش کرده‌اند و هدفی غیر از مادیات ندارند، هیچ‌گاه به همه آرزوهای خود نمی‌رسند و جز تشویش، اضطراب و ناآرامیِ فکری نصیبشان نمی‌شود؛ اما آنچه می‌تواند به انسان آرامش دهد و اضطراب را از بین ببرد، معنویت ناشی از ایمان حقیقی به خداوند است. دلیل آن، کلام نورانی خداوند منان در آیه ۲۸ سوره رعد است که می‌فرماید: الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللهِ ألا بِذِکْرِ اللهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (آن‌ها کسانی هستند که ایمان آورده‏اند، و دل‌هایشان به یاد خدا مطمئن و آرام است؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‏یابد).

رسا_دعا در هنگام مشکلات چه تأثیری بر زندگی می‌گذارد؟

انسان هنگامی که به درگاه خداوند سبحان روی می‌آورد و دعا می‌کند، شایستگی‌ها و ظرفیت‌های تازه‌ای در وجودش شکوفا می‌شود؛ همین شایستگی‌ها و ظرفیت‌ها سبب می‌شود پروردگار متعال سهم بیشتری از مواهب خود را به او ارزانی کند.

خداوندِ رحمان در آیه ۶۰ سوره غافر می‌فرماید: اُدعُونِی أستَجِب لَکُم؛ یعنی مرا بخوانید تا دعای شما را اجابت کنم؛ البته توبه جدی از گناهان و استفاده از غذای حلال، از مهم‌ترین شرایط استجابت دعا است. نتایج و آثار دعا بی‌شمار است و این‌جا مجالِ طرح آن‌ها نیست؛ برای نمونه به دو مورد اشاره می‌کنم:

رفع مشکلات و گرفتاری‌های جسمی و حفظ از بلایا

اولیای الهی و بزرگان دین دستورالعمل‌ها و دعاهای مختلفی را برای رفع مشکلات و گرفتاری‌های دنیایی بیان نموده‌اند. در روایات بسیاری نیز اهمیت دعا و تأثیر آن در زندگی انسان‌ها مورد تأکید قرار گرفته است؛ حضرت امیرمؤمنان(ع) در حکمت ۱۴۶ نهج‌البلاغه می‌فرماید: اِدفَعُوا أمواجَ البَلاءِ بِالدُّعاء (امواج بلا و گرفتاری را با دعا از خود دور کنید)؛ همچنین شیخ صدوق(ره) در عیون اخبار الرضا(ع) از امام رضا(ع) نقل کرده که پیامبر اکرم(ص) فرمود: الدُّعَاءُ سِلَاحُ الْمُؤْمِنِ وَ عِمَادُ الدِّینِ وَ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأرْضِ‏ (دعا اسلحه مؤمن، ستون دین و نور آسمان‌ها و زمین است؛ و نیز در مکارم الأخلاق از امام صادق(ع) نقل است که می‌فرماید: عَلَیکَ بِالدُّعاءِ فَإِنَّ فِیهِ شِفاءً مِن کُلِّ داءٍ (بر تو باد دعا؛ زیرا در آن شفای هر دردی است).

اهمیت دعا در زندگی را آنگاه درمی‌یابیم که به صحیفه سجادیه که ملقب به زبور آل‌محمد(ص) و اُخت القران شده مراجعه کنیم. در این کتاب شریف می‌بینیم امام زین‌العابدین(ع) چه‌طور دست به دعا برداشته! چگونه با پروردگار خود به راز و نیاز پرداخته! این پیشوای به حق، به بشریت درس دعا و نیایش با آفریدگار هستی را داده است.

دعای هفتم صحیفه سجادیه نمونه‌ای از آن دریای بی‌کران است که آثار شگرفی دارد و همچون داروخانه‌ای شفابخش آدمی را در حصن حصین خود از شدائد و خطرات محافظت می‌کند.

کاهش فشارهای روانی و آرامش روحی

دعا در آرامش روح و روان بشر بسیار مؤثر است؛ زیرا انسان با دعا و افزایش معنویت به حالتی دست می‌یابد که عوامل اضطراب‌آفرین در وی از بین می‌رود؛ در حقیقت، دین با تعالیم حیات‌بخش و دستورهای اخلاقیِ خود، آتش جاه‌طلبی، حرص، طمع و مال‌اندوزی را که از عوامل اضطراب و تشویش روحیِ انسان‌ها هستند فرو می‌نشاند.

بنابراین، انسانِ با تقوا و مؤمن در بحران‌ها و سختی‌ها همچون زمان شیوع بلاها و بیماری‌ها، از آرامش روانیِ الهی برخوردار است. انسان هنگام دعا و نیایش دارای صفای روح خواهد شد و توجه ویژه‌ای را به سوی خالق متعال معطوف می‌دارد. در این راستا آیات قرآن دارای لطیف‌ترین، عالی‌ترین و متحول‌کننده‌ترین تعالیم است. خداوند حکیم در آیه ۸۲ سوره‌ إسراء می‌فرماید: وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَ رَحْمَهٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ؛ یعنی قرآن کریم موجب شفا و رحمت از امراض معنوی و اجتماعی است؛ از این‌رو افرادی که از طریق دعا با خداوند در ارتباط هستند با توکل به او، جرأت و شهامت می یابند و در رویارویی با گرفتاری‌های روزگار صبر و مقاومت بیشتری از خود نشان می‌دهند.

رسا_برای افزایش معنویت در جامعه راهکارهایی را بفرمایید.

انسان‌ها امروزه بیش از گذشته نیاز به معنویت و ارتباط با خداوند دارد. گر کسی بخواهد در مسیر الهی قدم بگذارد و خود را به کمال مطلق نزدیک کند باید تمام افکار و اعمال زندگی را در مدار دستورات الهی تنظیم نماید که لازمه آن شناخت دستورات خدا است. روشن است برای شناخت و به دست آوردن دستورات الهی باید فرستادگان الهی را بشناسیم. در زمان غیبت امام زمان(عج) به شأن و مقام حضرت واقف گردیم.

باید تلاش نماییم حضور امام(عج) را در زندگی فردی و اجتماعی خود احساس کنیم. تلاش کنیم بین خود و امام عصر(عج) ارتباط معنوی برقرار کنیم. اولین قدم‌ها برای ایجاد این ارتباط معنوی، می‌تواند عرض سلام خدمت آن حضرت در آغاز و پایان هر روز باشد؛ می‌تواند قرائت دعای عهد در هر بامداد، خواندن دعای ندبه و زیارت آل‌یاسین، و دعا برای ظهور در قنوت نمازهایمان باشد.

شناخت و پیوند معنوی با ساحت قدس مهدوی از چنان اهمیتی برخوردار است که پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص) فرموده است: أنَّ مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَهً جَاهِلِیَّهً (یقینا کسی که بمیرد و امام زمان خود را نشناسد مانند کسی است که در عصر جاهلیت از دنیا رفته است)؛ بنابراین، قاطعانه می‌توان گفت به همان میزان که امام زمان(عج) را بشناسیم به همان میزان به سعادت، روشنایی و رستگاری نزدیک، و از تیرگی، گمراهی و تباهیِ عصر جاهلیت دور می‌شویم. /۸۸۲/م