به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری شهرکریمه، در آثار بزرگان مطالبی وجود دارد، مبنی بر اینکه عبادات و اعمال انسان تمثل و صورت ملکوتی می‏‌یابند. جهان هم مثل انسان سه وجه دارد. منظور از تمثل این است که وقتی انسان مؤمن، در دار دنیا روزه می‏‌گیرد یا نماز می‏‌خواند، در صورتی که این روزه، یک روزه جامع و مقبول باشد، در عالم برزخ یا عالم مثال که بعد دوم جهان است، چنانکه در روایت ذکر شده به شکل یک سپر مستحکم درمی‏‌آید و به انسان مؤمن قدرت و توانایی و ارتقای روحی در دنیا می‏‌دهد اما اگر روزه شخص مطلوب و مقبول نباشد، روزه‏‌اش در عالم مثال به شکل یک سپر پوشالی و فاقد استحکام تمثل می‏‌یابد که فاقد کارآیی است.

بر همین اساس ممکن است که شخصی روزه بگیرد و شب قدر بر او بگذرد اما بعد از ماه مبارک هیچ تغییری در وجود خودش احساس نکند، اما شخص دیگر احساس کند که تغییر کرده و راحت‏‌تر مقابل تیر وسوسه‏‌ها و شمشیر تمایلات حیوانی، شهوانی و لذایذ غیرانسانی مقاومت می‏‌کند.

اعمال ما حیث ظاهری و باطنی دارند

این مطلب که اعمال انسان متمثل می‏‌شوند و حیات و شعور دارند، در آیات قرآن و معارف اهل بیت علیهم السلام و آثار بزرگان علم و دین و سیاست ذکر شده است. امام خمینی می‏‌نویسد نماز غیر از این صورت، معنایى دارد و غیر از این ظاهر، باطنى و همانطور که ظاهری دارد که مراعات نکردن آنها باعث باطل شدن نماز صورى یا نقصان آن می‏‌شود، باطنی هم دارد که دارای آداب قلبی ِباطنی است و مراعات نکردن آنها موجب نقص یا بطلان نماز معنوى می‏شود؛ و صد البته با مراعات آنها هم نماز داراى روح ملکوتى می‏‌گردد. آداب نماز، ص۲

صورت ملکوتی داشتن، اختصاص به نماز دارد، بلکه شامل سایر عبادات و بلکه اعمال انسان‏ می‏‌شود: در قرآن می‏‌خوانیم: و وَجَدُوا ما عَمِلوُا حاضِراً؛ و آنچه را کرده‏‌اند، حاضر بینند» ( کهف/ ۴۹). در آیه دیگر آمده فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّهٍ خَیْراً یَرَه؛ پس هر کس به وزن ذرّه‏اى کار نیک کرده باشد آن را مى‏بیند»( زلزال/ ۷). همچنین خداوند فرموده است یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُحْضَراً و ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ انَّ بَیْنَها وَ بَیْنَهُ أَمَداً بَعیداً؛ روزى که هر کس عمل نیک خویش را حاضر بیند و دوست مى‏دارد بین او و آنچه بد کرده فاصله دورى مى‏بود»( آل عمران/ ۳۰). این آیات دلالت می‏کند هر کسى اعمال خوب و بد خود را حاضر مى‏بیند و صورت باطنیّه غیبیّه آنها را مشاهده می‏‌کند.

در آیه‏‌ای دیگر می‏‌خوانیم إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ظُلْمًا إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَارًا وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیرًا؛‌ در حقیقت، کسانى که اموال یتیمان را به ستم مى‏‌خورند، جز این نیست که آتشى در شکم خود فرو مى‏‌برند، و به زودى در آتشى فروزان درآیند. سوره نساء، آیه ۱۰

مال حرام آتش است

این آیه صراحتاً می‏‌فرماید خوردن ظالمانه مال دیگری یعنی خوردن آتش. با نگاه مادی و تک ساحتی به انسان این سخن توجیهی ندارد، اما با توجه به سطوح مختلف انسان و پدیده‏‌ها و ملکوت اشیاء (سوره یس، آیه ۸۳) که به تصریح قرآن به برخی از بندگان صالح خداوند نشان داده شده (سوره انعام، آیه ۷۵) این آیات کاملاً بار معنایی خود را می‏‌یابند.

با توجه به ملکوت اشیاء، این آیات به آسانی معنا و فهم می‏‌شود چرا که با عینک مادى معنویات و ماوراى طبیعت را نمى‌توان دید. انسان دارای سه بعد مادی، مثالی و عقلی است، کسی که ظالمانه از مال دیگری استفاده می‏‌کند، ظاهراً و در عالم مادی مشغول خوردن غذاست اما ملکوت این غذا در ملکوت این شخص، واقعاً آتش است و منطقاً هم جایش در آتش است. باید دقت داشت که اگرچه خوردن ظالمانه مال یتیم در این آیه ذکر شده اما این امر اختصاصی به این مورد ندارد و این مطلب از باب تمثیل است و نه تعیین.

اهمیت نماز اول وقت در کلام امام صادق علیه السلام

در احادیث هم همین معنا ذکر شده است. از حضرت امام صادق سلام اللَّه علیه نقل شده که ایشان می‏‌فرمایند: مَنْ صَلَّى الصَّلواتِ الْمَفْرُوضاتِ فِى اوَّلِ وَقْتِها وَ أقامَ حُدودَها، رَفَعَهَا الْمَلَکُ الَى السَّماءِ بَیْضاءَ نَقِیَّهً؛ تَقُولُ: حَفَظَکَ اللَّه کَما حَفَظْتَنى اسْتَودَعْتَنى مَلَکاً کَریماً. وَ مَنْ صَلّاها بَعْدَ وَقْتِها مِنْ غَیْرِ عِلَّهٍ وَ لَمْ یُقِمْ حُدودَها، رَفَعَها المَلَکُ سَوْداءَ مُظْلِمَهً؛ وَ هِىَ تَهْتِفُ بِهِ: ضَیَّعْتَنى ضَیَّعَکَ اللَّه کَما ضَیَّعْتَنى وَ لا رَعاکَ اللَّه کَما لَمْ تَرْعَنى؛ کسى که نمازهاى واجب را در اوّل وقت ادا کند و حدود آنها را حفظ نماید، فرشته آن را سپید و پاکیزه به آسمان برَد. نماز( به نمازگزار) گوید: «خدا تو را نگاه دارد همان گونه که مرا نگاه داشتى؛ مرا به مَلَکى بزرگوار سپردى.» و کسى که نمازها را بى‏سبب به تأخیر اندازد و حدود آنها را حفظ نکند، فرشته نماز او را سیاه و تاریک به آسمان برد در حالى که نماز با صداى بلند به نمازگزار گوید: «مرا ضایع کردى، خدا تو را ضایع کند آن چنان که مرا ضایع کردى؛ و خدا تو را رعایت نکند آن چنان که تو مرا رعایت نکردى»(وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۹۰؛ به نقل از آداب الصلوه امام خمینی).

این حدیث شریف بر این مطلب دارد دلالت که ملائکه اللَّه نماز را به سوى آسمان بالا می‏برند و نماز دو حالت دارد: دارای صورت پاکیزه سفید است و این در زمانی است که نمازگزار آن را در اوّل وقت به جا آورد و ملاحظه آداب آن را بکند؛ در این صورت نماز برای نمازگزار دعاى خیر می‏‌کند.

دارای صورت تاریک سیاه است و این در زمانی است که نمازگزار آن را بى‏عذر به تأخیر بیندازد و حدود آن را رعایت نکند؛ این نماز آن شخص را نفرین می‏کند. این حدیث علاوه بر آنکه دلالت بر صور غیبیّه ملکوتیّه می‏کند بر حیات عبادات هم دلالت دارد؛ چنانچه حق تعالى فرماید: وَ إِنَّ الدّارَ الآخِرَهَ لَهِىَ الْحَیَوان(سوره عنکبوت، آیه ۶۴).

در حدیثی دیگر از حضرت صادق سلام اللَّه علیه روایت شده است که «چون بنده مؤمن داخل قبر شود، نماز در جانب راست او و زکات در جانب چپ او است و خوبى او بر او سایه افکند و صبر در گوش‌ه‏اى قرار گیرد؛ و چون دو ملکى که موکّل سؤالند داخل شوند، صبر به نماز و زکات و نیکویى گوید: «با شما باد یارى رفیقتان و اگر شما عاجز شدید من با او هستم» (اصول کافى، ج ۳، ص ۱۴۳؛ به نقل از آداب الصلوه امام خمینی). دلالت این حدیث شریف هم بر صور غیبیّه برزخیّه و حیات و شعور آنها واضح است.

خاتمه

ممکن است که برخی مدعی باشند آیات و روایاتی که از زنده بودن عمل و شعور و فهم آن و حتی از دعای آن عمل سخن می‌‏گوید، مثال و استعاره و مجاز است اما باید گفت برهان عقلی و نقلی این ادعا را رد می‏کند. وقتی انسان و اسلام و جهان را سه لایه‏‌ای و سه وجهی دیدیم توانایی فهم و تحلیل پدیده‏ها را خواهیم داشت، بر این اساس روزه عبادتی سه وجهی است که هر سه بعد انسان را پوشش می‏‌دهد.

به دیگر سخن روزه علاوه بر بعد مادی و دنیوی دارای صورت ملکوتی و غیبی و اثرگذار در زندگی دنیوی و اخروی انسان است و اصولاً هویت و موجودیت روزه به این است که بعد متافیزیکی انسان بر بعد فیزیکی او، بعد روحی و قلبی و الهی او بر بعد طبیعی و مادی و جسمی او، بعد ارادی و عقلانی آدمی بر بعد شهوانی و شیطانی‌‏اش و بعد انسانی بر بعد حیوانی‏‌اش غلبه کند؛ از این رو دستور به پرهیز از خوردن و آشامیدن و … داده شده است.

همانطور که جسم از محرمات پرهیز داده می‏شود باید قلب و روح را از غذاها و لذات و افکار و نیات آلوده و حرام پرهیز داد و در این میان، روزه با کاهش قدرت شهوت و غضب و حیوانیت و شیطنت، و القای مستمر و دائمی حضور خداوند، به عقل و اراده و ایمان و انسانیت انسان مدد می‏‌رساند. /۸۸۲/ ۳۰۲/

دکتر رضا لک زایی