در پی فشارهایی که رسانه ها و گروه های طرفدار شورشیان مسلح در غرب بر سر مسئله آزاد سازی حلب به وجود آورده اند، روز گذشته دونالد ترامپ سخن از طرح جدید خود برای ایجاد منطقه امن درسوریه زد.

در پی فشارهایی که رسانه ها و گروه های طرفدار شورشیان مسلح در غرب بر سر مسئله آزاد سازی حلب به وجود آورده اند، روز گذشته دونالد ترامپ سخن از طرح جدید خود برای ایجاد منطقه امن درسوریه زد. این برای اولین بار است که ترامپ به شکلی جدی از طرحی درباره سوریه سخن میگوید و میتواند معانی جدی برای آینده جنگ در سوریه داشته باشد.

به گزارش «تابناک» دونالد ترامپ روز گذشته به صراحت بیان کرد که ایالات متحده اقدام به ایجاد یک منطقه امن برای شهروندان سوری خواهد کرد. اینم اولین بار از زمان انتخاب وی به عنوان رئیس جمهور جدید آمریکا است که دونالد ترامپ مواضع خود را در مورد جنگ سوریه بیان میکند. اظهار نظری که در پی آزاد سازی شهر حلب از دست تروریست ها و شورشیان مسلح صورت میگیرد.

دونالد ترامپ گفت: وقتی من به شرایط سوریه نگاه میکنم، میبینم که شرایط بسیار ناراحت کننده است. شرایط بسیار بد است و ما باید به مردم سوریه کمک کنیم. ترامپ ادامه داد: من از کشورهای حوزه جلیج فارس درخواست میکنم که برای ایجاد منطقه امن در سوریه کمک کنند و ما اقدام به ایجاد این مناطق امن در سوریه میکنیم تا شانسی برای مردم سوریه وجود داشته باشد.

البته این برای اولین بار نیست که دونالد ترامپ سخن از مناطق امن در سوریه میکند. وی پیش از این نیز در جریان رقابت های انتخاباتی سخن از ایجاد مناطق امن در سوریه کرد بود، اما آنچه اکنون این سخنان را جدی میکند، ابراز آنها بعد از انتخابات ریاست جمهوری و در حالی است که حلب از چنگ معارضان مسلح خارج شده است.

ایده ایجاد مناطق امن در یک کشور جنگ زده نیز سابقه ای طولانی دارد. این استراتژی که شامل تعیین مناطقی میشود که هرگونه درگیری در آنها منع شده و یک کشور یا گروه به شکل مستقیم امنیت آن را تضمین میکنند، برای اولین بار در سال ۱۹۹۱ و در جنگ عراق مورد استفاده قرار گرفت. در این جنگ ایده مناطق امن تا حدی کارآمد بود و توانست جان بسیاری از غیر نظامیان را حفظ کند اما تجربیات بعدی به ویژه در جنگ بالکان و بوسنی، وقتی شهر سربرنیتسا به عنوان یک منطقه امن از سوی سازمان ملل متحد تعریف شد، شکست های تلخی را به همراه داشت.

در نتیجه زمانی که دونالد ترامپ از منطقه یا مناطق امن در سوریه سخن میگوید، باید اولین نکته ای که در نظر گرفت این باشد که این مناطق امن توسط چه کشور یا گروهی تضمین میشود و این حفاظت و امنیت تا کجا ادامه پیدا میکند. برای مثال آیا این مناطق امن همراه با ایجاد مناطق پرواز ممنوع خواهند بود یا نه؟

در مورد سوریه یکبار در سال ۲۰۱۳ ترکیه و شورشیان مسلح در سوریه ایده ایجاد مناطق امن در نوار شمالی سوریه را دادند، اما غرب و آمریکا از این ایده استقبال نکردند. بعدها با پیشروی های داعش آمریکا با ایجاد منطقه امن بر علیه داعش موافقت کرد اما بدون ایجاد منطقه پرواز ممنوع. بعد از آن آواره شدن صدها سوری به خاک اروپا، سیاستمداران اروپایی به ویژه مرکل، تلاش زیادی برای موافقت آمریکا با ایجاد منطقه پرواز ممنوع و منطقه امن درسوریه کردند که باز هم بی نتیجه بود.

اما یکی از دلایل مهم شکست برای ایجاد منطقه امن در سوریه این بوده است که ترکیه و آمریکا بر سر ماهیت آن به توافق نرسیده اند. در حالی که ترکیه هدف اصلی از این مناطق امن را مقابله با بشار اسد میداند، اما ایالات متحده هدف اصلی را مبارزه با داعش میداند.

همچنین ماهیت و شمولیت این مناطق امن نیز یکی دیگر از مسائل مورد اختلاف بوده است. ترکیه خواهان آن است که منطقه امن با منطقه پرواز ممنوع همراه شود، اما آمریکا همچنان امکان ایجاد هرگونه منطقه پرواز ممنوع را در سوریه رد میکند. همچنین ترکیه خواهان آن است که معارضان و برخی گروه های شورشی سوری در تامین امنیت این مناطق و همچنین سوریه بعد از داعش حضور داشته باشند در حالی که در نظر ایالات متحده این گروه ها شامل ایده های افراطی هستند که در ماهیت تفاوتی با داعش ندارد.

همچنین در سال ۲۰۱۵ ترکیه خود یکبار برای ایجاد منطقه امن در سوریه تلاش کرد و گفت هر گروه معارضی از جمله ارتش بشار اسد یا گروه های کرد مسلح به این منطقه وارد شوند، مورد حمله قرار خواهند گرفت، اما دو روز بعد از این اعلام آمریکا صریحا بیان کرد که هیچ حمله نظامی به گروه های کرد را قبول نخواهد کرد. در نتیجه ترکیه از تلاش خود در این خصوص دست برداشت.

اکنون ایده جدید دونالد ترامپ برای ایجاد منطقه امن در سوریه به نظر میرسد که با هیمن مشکلات همراه باشد. این که تامین امینت این مناطق بر عهده چه گروهی خواهد بود و شامل چه مواردی میشود و در نهایت نام این مناطق امن چه میشود؟ منطقه امن علیه داعش یا علیه بشار اسد و گروه های دولتی؟

بدون شک هر کدام از این مسائل میتواند تردید های فراوانی در مورد ایجاد منطقه امن در سوریه را به وجود آورد. آنچه بسیاری از کارشناسان مسائئل پناهندگی بیان میکنند، این است که منطقه امن با توجه به خلل و فرج های فراوانی که دارد، یک راه گریز از پاسخ جدی به یک بحران است. گفته میشود که در جنگ عراق این ایده به این دلیل که ایالات متحده خود تضمین امنیت آن را بر عهده داشت تا حدی – و فقط تا حدی – موفق بوده است و تجربیات بعدی نشان داده که مناطق امن نمیتواند آنگونه که باید امنیت جان شهروندان را تضمین کند.

این در حالی است که نام این مناطق امن نیز به نوبه خود مشکل ساز است. قطعا هرگونه منطقه امن علیه بشار اسد و نیروهای دولتی سوریه – آنچه ترکیه و کشورهای حامی تروریست ها میخواهند – منجر به واکنش شدید روسیه و ایران خواهد بود و امکان پیاده سازی آن عملا وجود نخواهد داشت.

تنها راه ایجاد منطقه امن علیه داعش است که در این صورت نیز همراهی بسیاری از کشورهای درگیر در سوریه – از جمله ترکیه و عربستان به خاطر تضاد منافع – را به همراه ندارد و از آنجایی که استراتژی دونالد ترامپ گسترده کردن نیروی نظامی آمریکا در سوریه و خاورمیانه نیست، عملا این مناطق امن تاثیری در وضعیت شهروندان سوری نخواهد داشت.

آ«چه به نظر میرسد این است که واکنش دونالد ترامپ به مسئله سوریه با ایده مناطق امن تنها واکنشی سیاسی است که امکان عملیاتی کردن آن تنها در صورتی فراهم است که این ایده به شکلی جدی با همکاری ارتش سوریه، روسیه، ایران و سایر کشورهای درگیر در سوریه از جمله ترکیه دنبال شود. یعنی موضوعی که فعلا امکان آن به نظر فراهم نیست.