به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری شهرکریمه، در اسلام خانواده به عنوان مهمترین رکن اجتماعی محسوب می شود. از این رو همواره در تعالیم اسلامی به هرچه گرم شدن و مستحکم شدن خانواده تاکید فراوان شده است و فرزندآوری هم مهمترین عامل برای گرم شدن و مستحکم شدن خانواده به شمار می آید، از این جهت در آیات و روایات بر فرزندآوری تاکیدات فراوانی صورت گرفته است.

اهمیت جمعیت

جمعیت و ابعاد آن، نقطه مرکزی هر نظام اجتماعی محسوب می شود. تحولات جمعیتی تقریباً تمام جنبه های زندگی انسان و جهان پیرامون وی را تحت تاثیر قرار می دهد و اثرات متعددی بر خرده نظام های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و محیطی وارد می کند و منشا تحولات چشمگیری در این حوزه ها می شود.

حامیان افزایش جمعیت معتقدند: افزایش سریع جمعیت نه تنها مشکلات اقتصادی و گرفتاری ایجاد نمی کند، بلکه ازدیاد جمعیت در نیرومندی، قدرت نظامی و اقتصادی نقش مهمی ایفا می نماید. برخی از اقتصاددانان، افزایش و تراکم جمعیت را علت اساسی فنون تولیدی و در نتیجه، رشد و پیشرفت اقتصادی می دانند (کلانتری و صادقی ده چشمه، ۱۳۸۵، ص ۱۵۳).

رشد جمعیت حاصل تفاوت باروری و مرگ و میر به اضافه خالص مهاجرت جمعیت بین المللی می باشد و از میان عوامل مذکور باروری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. ازاین رو، سیاست های جمعیتی در دنیا به طور عمده حول محور کاهش یا افزایش باروری اعمال می شود (عباسی شوازی و حسینی چاوشی، ۱۳۹۰، ۹).

فرزند آوری در برخی آیات قرآن

ممکن است آیه ای در قرآن مجید یافت نشود که به صورت صریح و مستقیم دستور به فرزندآوری را متوجّه آحاد جامعه اسلامی و بشری کرده باشد، امّا در بسیاری از آیات قرآن فرزندآوری با ویژگی ها و تعابیری توصیف شده که جای هیچ شک و شبهه ای را باقی نمی گذارد که در گفتمان وحیانی این کتاب مقدس، موضوع فرزندآوری و ازدیاد نسل امری مطلوب و پسندیده است. ضمن اینکه بسیاری از احکام و دستورات دین اسلام به صورت صریح و جزئی تر در آئینه روایات  منعکس شده است.

اما از جمله آیاتی که فرزندان و فرزندآوری را با تعابیر و توصیفاتی زیبا ستوده اند میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

۱٫ آیه ۴۶ سوره کهف: در این آیه کریمه می خوانیم: «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَهُ الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً»؛ (مال و فرزند، زینت زندگى دنیاست و باقیات صالحات [ارزش هاى پایدار و شایسته‏] ثوابش نزد پروردگارت بهتر و امیدبخش تر است!).

در این آیه موقعیت مال و ثروت و نیروى انسانى که دو رکن اصلى حیات دنیاست مشخص شده اند. در اینجا فرزندان در کنار اموال به عنوان شکوفه ها و گل هایى معرفی می شوند که بر شاخه هاى درخت زندگی می رویند. داشتن فرزند در کنار برخورداری از اموال، یکی از مهم ترین سرمایه‏هاى زندگى دنیاست.

۲٫ آیه ۸۳ سوره کهف: در بخشی از این آیه کریمه می خوانیم: «وَ إِذْ أَخَذْنا میثاقَ بَنی‏ إِسْرائیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»؛ (و [به یاد آورید] زمانى را که از بنى اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خداوند یگانه را پرستش نکنید و به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکى کنید).

اینکه نیکی کردن به والدین بعد از [توحید در] عبادت، میثاق بعدی خداوند با بنی اسرائیل معرفی شده، می تواند حکایت از رابطه بسیار ویژه ای بکند که بین انسان ها بعد از فرزندآوری، به عنوان والدین و فرزندان، پدید می آید. به عبارت دیگر، دانش و تجربه و حتی پیمان ازدواج و شروع زندگی مشترک، وضعیت ها و نقش های بزرگ سالی را به وجود نمی آورد بلکه دوره «پدر و مادر شدن» است که نقش های بزرگسالی را مشخص می کند.

بنابراین به نظر می رسد که تجربه پدر و مادری در فراهم کردن تعالی و رشد شخصیت افراد اهمیت وِیژه ای دارد. وجود همین تجربه ها مجموعه کاملی از ارزش ها را به ساختار شخصیت والدین می افزاید. از این روست که والدین در این آیه کریمه با قرار گرفتن در کنار نام خدا گرامی داشته می شوند.

۳٫ آیه ۶ سوره اسراء: در بخشی از این آیه و بعد از ذکر شدن چند عنوان از ویژگی های بنی اسرائیل و وضعیت آنها، خطاب به آنها گفته می شود که: «ثُمَّ رَدَدْنا لَکُمُ الْکَرَّهَ عَلَیْهِمْ وَ أَمْدَدْناکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنینَ وَ جَعَلْناکُمْ أَکْثَرَ نَفیراً»؛ (سپس شما را بر آنها چیره مى‏ کنیم؛ و شما را به وسیله دارایی ها و فرزندانى کمک خواهیم کرد؛ و نفرات شما را بیشتر [از دشمن] قرار مى دهیم).

در اینجا می بینیم که زیادی فرزندان به عنوان یکی از اسباب امداد و یاری الهی، معرفی شده است.

پاسخ قرآن به دغدغه های اقتصادی فرزندآوری

در قرآن مجید آیاتی وجود دارند که می توان از آنها به این نتیجه رسید که بهانه کردن دغدغه های مالی برای فرار از فرزندآوری، امری کاملا ناموجّه است.

برای مثال درآیه ۳۲ سوره نور می خوانیم: «وَ أَنْکِحُوا الْأَیامى‏ مِنْکُمْ وَ الصَّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ»؛ (مردان و زنان بى همسر خود را همسر دهید همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را؛ اگر فقیر و تنگدست باشند، خداوند از فضل خود آنان را بى نیاز مى سازد. خداوند گشایش دهنده و آگاه است)!

در آیات پیشین این سوره راه های حساب شده مختلفى براى پیشگیرى از آلودگی هاى جنسى مطرح شده است که هر یک از آنها تاثیر بسزایى در پیشگیرى یا مبارزه با این آلودگی ها دارد و در این آیه به یکى دیگر از مهمترین طرق مبارزه با فحشاء که ازدواج ساده و آسان و بى ریا و بى تکلف است اشاره شده. از آنجا که یک عذر تقریبا عمومى و بهانه همگانى براى فرار از زیر بار ازدواج و تشکیل خانواده مساله فقر و نداشتن امکانات مالى است، در این آیه، قرآن به پاسخ آن پرداخته و مى فرماید که از فقر و تنگدستى آنها نگران نباشید و در ازدواج شان بکوشید چرا که اگر فقیر و تنگدست باشند خداوند آنها را از فضل خود بى نیاز مى سازد.(۳۱) این مژده به بی نیاز سازی که به صورت مطلق بیان شده، می تواند شامل دوران بعد از بچه دار شدن زوج ها نیز گردد و بنابراین چنین بشارتی، پاسخی روشن به دغدغه های اقتصادی کسانی است که از بیم فقر و تنگدستی، اقدام به بچه دار شدن نمی کنند.

علاوه بر آن در آیه ۱۵۱ سوره انعام می خوانیم: «قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاَّ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَ إِیَّاهُمْ وَ لا تَقْرَبُوا الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتی‏ حَرَّمَ اللَّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ»؛ (بگو: بیایید آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده است برایتان بخوانم: اینکه چیزى را شریک خدا قرار ندهید! و به پدر و مادر نیکى کنید! و فرزندان تان را از [ترس] فقر، نکشید! ما شما و آنها را روزى مى دهیم؛ و نزدیک کارهاى زشت نروید، چه آشکار باشد چه پنهان! و انسانى را که خداوند محترم شمرده، به قتل نرسانید! مگر به حق [و از روى استحقاق] این چیزى است که خداوند شما را به آن سفارش کرده، شاید درک کنید!) و نیز در تعبیری مشابه در آیه ۳۱ سوره اسراء می خوانیم: «وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیَهَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیَّاکُمْ إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبیراً»؛ (و فرزندان تان را از ترس فقر نکشید! ما آنها و شما را روزى مى دهیم. مسلماً کشتن آنها گناه بزرگى است)!

از این آیات برمى آید که عرب هاى دوران جاهلى نه تنها دختران خویش را به خاطر تعصب هاى غلط زنده به گور مى کردند بلکه پسران را که سرمایه بزرگى در جامعه آن روز محسوب مى شد نیز از ترس فقر و تنگدستى به قتل مى رسانیدند. خداوند در این آیه آنها را به خوان گسترده نعمت پروردگار که ضعیف ترین موجودات نیز از آن روزى مى برند توجه داده و از این کار بازمى دارد. با نهایت تاسف باید گفت این عمل جاهلى در عصر و زمان ما در شکل دیگرى تکرار مى شود و به عنوان کمبود احتمالى مواد غذایى روى زمین، کودکان بى گناه در عالم جنینى از طریق «کورتاژ» و سقط جنین به قتل مى رسند.(تفسیر نمونه، ج ‏۶، ص ۳۴٫)

وقتی خداوند با توجه دادن به وجود نعمت ها و روزی های فراوان در زمین، سقط جنین را عملی حرام معرفی می کند، روشن می شود که در گفتمان آموزه های وحیانی نباید از ترس فقر و احتمال مهیا نبودن شرایط زیستی مرفه، فرزندآوری را ترک نمود.

فرزند آوری در برخی از روایات

در میان احادیث تشویق کننده فرزندآوری، تعدادی از آنها یافت می شود که از اسناد بسیار صحیحی در سلسله راویان شان برخوردارند. برخی از این احادیث عبارت اند از:

۱٫ در حدیثی از امام محمد باقر(علیه السلام) می خوانیم: «الْحَسَنُ بْنُ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ ‏قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) تَزَوَّجُوا بِکْراً وَلُوداً وَ لَا تَزَوَّجُوا حَسْنَاءَ جَمِیلَهً عَاقِراً فَإِنِّی أُبَاهِی بِکُمُ الْأُمَمَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ»؛ (پیامبر فرمود با دختر باکره ای که فرزندآور است ازدواج کنید و با زن نازای زیبا ازدواج نکنید زیرا من به فزونی جمعیت شما در روز قیامت مباهات می کنم).( الکافی، کلینى،ج ۵، ص ۳۳۳).

روشن است که تشویق به ازدواج با زن فرزندآور و بیان علتى که براى آن ذکر نموده (مباهات به فزونى جمعیت) دلالت برمطلوبیت فرزند زیاد دارد تا آنجا که برخی فقها به این حدیث برای استحباب به ازدواج با دختر باکره زایا استدلال کرده اند.

۲٫ در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) می خوانیم: «عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ یَحْیَى عَنْ جَدِّهِ الْحَسَنِ بْنِ رَاشِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ‏قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) أَکْثِرُوا الْوَلَدَ أُکَاثِرْ بِکُمُ الْأُمَمَ غَدا»؛ (رسول خدا فرمود: بر تعداد فرزندان بیافزایید تا در روز قیامت به فزونی شما بر امت ها تفاخر کنم).(الکافی، ج ۶، ص ۲).

در این حدیث پیامبر مستقیما و صریحا امر به ازدیاد فرزندآوری کرده است که دلالت آن بر مطلوبیت این موضوع و استحبابش روشن است.

۳٫ از جابر بن عبدالله نقل شده که: «عِدَّهٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى وَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی حَمْزَهَ قَالَ سَمِعْتُ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ یَقُولُ کُنَّا عِنْدَ النَّبِیِّ(ص) فَقَالَ: إِنَّ خَیْرَ نِسَائِکُمُ الْوَلُودُ الْوَدُودُ الْعَفِیفَهُ الْعَزِیزَهُ فِی أَهْلِهَا الذَّلِیلَهُ مَعَ بَعْلِهَا الْمُتَبَرِّجَهُ مَعَ زَوْجِهَا الْحَصَانُ عَلَى غَیْرِه‏…»؛ (نزد پیامبر بودیم که فرمود: بهترین زنان شما زن فرزندآور با محبت و با عفت، گرامی در میان خانواده، متواضع در مقابل شوهر، آرایش کننده برای شوهر و خودنگهدار در مقابل غیر اوست).( الکافی،ج ۵، ص ۳۲۴.)

این حدیث بدان سبب که بهترین زنان امت را «فرزندآورترین» آنها برشمرده، به خوبی دال بر مطلوبیت فرزندآوری در آموزه های نبوی و اسلامی به عنوان یک عمل مستحب است.

توجه به سفارش اسلام

از مجموع آنچه بیان شد مشخص میشود که اسلام همواره سفارش و تاکید بر فرزند آوری دارد چه در آیات قرآن کریم که به صورت غیر صریح این مطلب بیان شده و چه در روایات ما که به صورت صریح به فرزندآوری سفارش شده است. لذا بر هر خانواده مسلمان لازم است که به این موضوع مهم(فرزند آوری) که سفارش دین راهم به دنبال دارد توجه ویژه داشته باشند.