خبرگزاری مهر، گروه استان ها- ثمین مامقانی نژاد: استان مرکزی در طول تاریخ، مهد پرورش مفاخر و بزرگانی بوده هست که آوازه و آوازه بعضی از آنان مثل امام خمینی(ره) جهان گیر شده و بعضی دیگر نیز مثل میرزاتقی خان فراهانی(امیرکبیر) و قائم مقام فراهانی سیاستمداران فاخری بودند که در زمان خود نقش پررنگی در سرنوشت و تاریخ کشور ایفا کرده اند.

اما بزرگان تاریخی و معاصر استان مرکزی تنها به این اشخاص محدود نمی توان و صاحبان علم و دانشی مثل پروفسور حسابی، پدر علم فیزیک ایران و دکتر عبدالعظیم قریب و علاوه بر این بزرگان دینی و مذهبی مثل ملا احمد و ملامهدی نراقی و آیت الله العظمی اراکی و اهالی شعر و ادب زیادی نیز از این خطه برخواسته اند.

دکتر پارسا پدر علم گیاه شناسی ایران، توران میرهادی نخستین دندانپزشک ایران، شیخ طبرسی دانشمند بزرگ ایرانی، ابوالقاسم سحاب پدر علم جغرافیای ایران، حکیم نظامی تفرشی شاعر تاریخی پرآوازه، حسینعلی نکیسا استاد آواز و موسیقی ایران، فتحعلی واشقانی استاد معروف خوشنویسی ایران، فروغ فرخزاد و… من جمله مشاهیر خطه استان مرکزی می باشند.

علی رغم آن که قدمت مرکز استان به بیشتر از ۲۰۰ سال پیش بازنمی شود، اما بعضی شهرهای استان مرکزی مثل ساوه و نراق قدمتی بیشتر از یک هزار سال دارند و بناهای تاریخی موجود در این منطقه های گواه این مسئله هست.

استان مرکزی به دلیل موقعیتی که در آن قرار گرفته و در مسیر محورهای مواصلاتی جنوب به شمال و غرب به شرق کشور قرار دارد، سالانه شاهد گذر مسافران و گردشگران زیادی از این منطقه هست و در ایام نوروز همه روزه بیشتر از ۵۰۰ هزار خودرو از محورهای این استان گذر می کنند، به همین خاطر شناخت جاذبه های گردشگری آن توان دارد نقشه مسیری برای گذران اوقاتی خوش در این استان، بازدید از جاذبه های کمتر معروف آن و آشنایی با مشاهیر تاریخ کشور و دوران زندگی آنان باشد.

موزه مفاخر استان مرکزی از تالار امیرکبیر تا تالار سرداران شهید

موزه مفاخر استان مرکزی، یکی از جاذبه های فرهنگی و گنجینه ای کوچک از مفاخر و بزرگان این استان هست و در شهر اراک قرار دارد. این موزه در عمارت تاریخی خاکباز دایر شده هست. عمارت خاکباز در سال ۷۹ در لیست آثار ملی ثبت و در سال ۱۳۸۸ مبدل به موزه مفاخر استان مرکزی گردید.

موزه مفاخر استان مرکزی از بخش های متفاوت دربردارنده تالار امام خمینی(ره)، تالار مفاخر مذهبی و دینی، تالار مفاخر علمی و فرهنگی، تالار امیرکبیر، تالار قائم مقام فراهانی، تالار مفاخر در قید حیات، تالار سرداران شهید، مرکز سندهای و مدارک مفاخر، کارگاه مرمت و عکاسی، آب انبار و قنات متشکل هست.

در این موزه سردیس های مفاخر استان بهمراه آثار چاپ گشته و سندهای، تصویر ها و گزارش های مربوط به امام خمینی(ره)، امیرکبیر، قائم مقام فراهانی، پروین اعتصامی، کربلایی کاظم کریمی ساروقی، ملامهدی نراقی، ملأ احمد نراقی، میرزا حسن آشتیانی، سلمان ساوجی، پروفسور حسابی، دکتر محمد قریب، آیت الله العظمی اراکی، علی اکبرخان فراهانی، استاد فتحعلی واشقانی فراهانی، شهید چمران، شهید محلاتی، میرزا عیسی فراهانی، ضیاء الدین عراقی، عباس سحاب و فخرالدین عراقی به نمایش درآمده هست.

بیت قدیمی امام خمینی(ره)، یادآور کودکی مرد عالم گیر تاریخ ایران

بیت پدری امام خمینی(ره) در محله قدیمی سر پل خمین قرار دارد و میراث تاریخی با ارزشی هست که بیشتر از ۱۶۰ سال قدمت دارد. معماری این بنا بر سبک شرقی-اسلامی هست و مصالح کلیدی به کار رفته در آن نیز خشت، گل و چوب هست.

این بنا توسط پدربزرگ حضرت امام، زنده یاد حاج سید احمد در سال ۱۲۵۵ قمری خریداری شده و آن گونه که آیت الله پسندیده، برادر بزرگ حضرت امام در خاطراتش نقل کرده هست، این خانه پناهگاه مردم در روزهای ناخوش هجوم دشمنان به خمین بوده و در هنگام یورش یاغیان همه در این خانه اجتماع می کردند و مردان بر بالای برج ها از حریم قلعه دفاع می کردند.

زنده یاد حاج سید مصطفی، پدر امام خمینی(ره)، در این خانه متولد گردید و امام، دو برادر و سه خواهرشان نیز در این خانه چشم به جهان گشودند و در همین خانه نیز بعضی درس ها مقدماتی را فراگرفتند.

این خانه که به سرا قلعه معروف بود با حیاط ها، دالان ها و هشتی هایش روزی پذیرای قدوم کودکی بوده هست که تاریخ دنیای معاصر را متحول کرد.خانه پدری امام خمینی (ره) یکی از بناهای شگرف و مثال زدنی دوره قاجاریه در بافت تاریخی خمین محسوب می شود. این عمارت منحصر به فرد مجموعه ای چهار اتمی هست.

بر خلاف معماری های سنتی ایران در این عمارت چهار اتمی هیچ کدام از حیاط ها نقش حیاط مرکزی را ندارند. این خانه دربردارنده تقسیمات چون جلوخان، فضای ورودی کلیدی و پیش طاق، هشتی، دالان، حیاط اندرونی، حیاط بیرونی و حیاط دارای شبستان، محل ولادت امام خمینی (ره) و حیاط موروثی امام خمینی(ره) هست.

امام خمینی (ره) در سال ۱۲۸۱هجری شمسی در پنج دری مشرف به حیاط بزرگ این خانه که درهای آن رو به غرب باز می گردند متولد شده هست. بیت تاریخی امام خمینی (ره) هم حالا به عنوان یک مجموعه تاریخی پذیرای مسافران و گردشگران و علاقمندان به بازدید از محل ولادت بنیان گذار انقلاب اسلامی هست.

روستای تاریخی هزاوه مهد پرورش امیرکبیر و قائم مقام

روستای تاریخی و زیبای هزاوه واقع در ۱۸ کیلومتری شمال غربی اراک، در شیب آرام دامنه کوه های غربی اراک دارای بافتی پلکانی و متراکم هست. قدمت هزاوه به قرن هفتم هجری و به دوره ایلخانیان بازمی شود. هزاوه یکی از زیباترین روستاهای استان مرکزی هست که زادگاه مفاخری مثل امیرکبیر و قائم مقام فراهانی هست.

آرامگاه امامزاده سلطان سید احمد از نسل امام زین العابدین (ع) نیز در این روستا قرار دارد. این امامزاده در زمان پادشاه عباس صفوی بنا شده هست.

روستای تاریخی و گردشگری وفس نیز از توابع بخش مرکزی شهرستان کمیجان در ۱۵کیلومتری شمال شرقی این شهر قرار دارد. این روستا از شمال غرب به کوه قلعه گیری و از جنوب شرقی به کوه دزلی محدود می شود . ارتفاع وفس از سطح دریا ۲۲۰۰ متر و آب و هوای آن میانه رو و کوهستانی هست. بناهای زیارتگاهی امامزاده یحیی و امامزاده اسماعیل و امامزاده شاهزاده حسین در روستای وفس، علامت های قدمت تاریخی این روستا هست.

روستای وفس از روستاهای ییلاقی استان مرکزی هست و چشم اندازهای طبیعی و علاوه بر این قدمت این روستا، نمودی از سنن و سبک زندگی تاریخی در خطه مرکزی را به نمایش می گذارد.

موزه چهار فصل، قدیمی ترین موزه مردم شناسی استان مرکزی

موزه ها در معرفی فرهنگ، آداب و رسوم و شیوه زندگی نیاکان ما نقش به سزایی دارند. در استان مرکزی شش موزه مردم شناسی وجود دارد که قدیمی ترین آنان، موزه چهارفصل اراک هست.

حمام تاریخی یا گنجینه چهار فصل اراک، یکی از جلوه های اصیل هنر معماری ایران در استان مرکزی هست که در لیست آثار ملی کشور به ثبت دست یافته هست. این حمام در زمان قاجاریه به همت محمدابراهیم خوانساری بنا و حالا به گنجینه مبدل شده هست.

این حمام از گرمخانه، سربینه (رختکن)، حجره های مکرر، حمام های زنانه، مردانه و حمام اقلیت های مذهبی متشکل و به سبب تزئین سربینه آن با کاشی های زیبا و رنگارنگ چهار فصل سال، حمام چهار فصل نامیده می شود.

بخش سربنیه حمام با ۸ ستون و گنبد رفیع آن وکاشی های رنگارنگ وگچبری های چشم نواز و نقاشی های تاریخی و طرح های اسلیمی اش، هر مخاطب ای را به خود مجذوب می کند.

در این گنجینه با ارزش، اشیای تاریخی مثل ظروف و کاسه های سفالی، سکه های دوره های متفاوت تاریخی، عقدنامه های دوره قاجار، کتاب ها و نسخه های خطی، ظروف مسی و قلم زنی، اسباب قدیمی حمام، خمره های سفالی ، لوازم ریسندگی، قسمتی از محراب تاریخی و با ارزش مسجد جامع ساوه و وسیله قدیمی ریسندگی و بافت فرش حفظ می شود.

قلعه و موزه سالار محتشم خمین، عمارت تاریخی پیشرفته

قلعه سالار محتشم در شهر خمین قرار دارد و در زمان ساخت و استفاده اولیه، در محله سرسبز و خرم و در میان باغ های خمین واقع بوده هست اما بعدها بویژه در طی بیست سال موخر با توسعه محیط گرفتار تغییر و دگرگونی شده هست.

میرزا علی خان کمره ای ملقب به سالار محتشم از مالک منصبان دوره قاجار و مالک این بنا بوده هست. قلعه سالار محتشم از ساخته های اوست که تاریخ ساخت آن به اواخر دوره قاجاریه می رسد. قلعه سالار از نظر سبک معماری تلفیقی از معماری کلاسیک اروپا و معماری سنتی ایران هست. این بنا در خردادماه سال ۸۵ تجهیز و مرمت شده و به عنوان نخستین موزه شهرستان خمین بازنمایی گردید.

قلعه سالار محتشم از دو طبقه ساخته شده و از نوع ساختمان های ایوان دار هست و یکی از عمارت های نادر ایران محسوب می شود که ۱۷۰سال پیش دارای سامانه برق کشی بوده که تاحالا مرجع تأمین نیروی برقی این سامانه مشخص نشده هست.

قلعه سالار محتشم دارای عکاسخانه مخصوص هم بوده و حالا تصویر های زیادی از این قلعه به جا مانده که علاوه بر ارزش هنری از نظر شناخت تاریخ خمین نیز حائز ارزش هست.

عنصر قابل ملاحظه ای که در حیاط قلعه به چشم می خورد حوضی هست که به صورت دو لنگه با برنامه ای اروپایی در زمینه شرقی – غربی ساخته شده هست طرح این حوض هندسی نامنظم هست و ساختار این حوض یکی از خصایص منحصر به فرد این بنا محسوب می شود.

محوطه سازی حیاط این بنا تلفیقی از سبک ایرانی و اروپایی هست و در قسمت جنوبی حوض، طرح باغچه ها به سبک باغ های ایرانی یعنی متشکل از دو راهرو متقاطع صلیبی شکل هست که چهار باغچه در گوشه های آن قرار دارد که اصطلاحاً چهار باغ نامیده می شود.

از دیگر مورد ها شاخصی که در این موزه وجود دارد پیکره هایی هست که نمایانگر چند رسم قدیمی استان مرکزی مثل شب چله، کردعلی به کوه و کوسه ناقالدی خواهد بود.

مسجد جامع تاریخی ساوه با کتیبه هایی به قدمت یک هزار سال

مسجد جامع ساوه از نخستین مسجدهایی هست که در ایران و در شهر ساوه ساخته شده و طی سال ها و دوره های متفاوت توسط هنرمندان ایرانی تزئین و مرمت شده هست. هرچند این مسجد کهن سال در طول قرن ها با توجه به تغییراتی که داشته هست دیگر چیزی از آن مسجد اولیه باقی نمانده هست. این مسجد تماماً از خشت و گل ساخته شده که در نوع بی مثل هست.

تاریخ شناسان مدعی اند این مسجد یکی از نخستین مسجدهای ساخته شده در ایران هست. مسجد جامع شهر ساوه را یک گنبد زیبا، چندین شبستان، ایوان هایی بلند و مناره های بلند تشکیل می دهد. این مسجد زیبا آن قدر تزئینات متفاوت معماری روی طاق ها و دیوارهایش دارد که میتوان به عنوان یک موزه به دیدنش رفت.

تا کنون دقیقا قدمت مسجد جامع ساوه تعیین نشده، اما قدیمی ترین وسیله ای که در این مجموعه پیدا شده، کتیبه هایی هست که در قرن چهارم نوشته شده اند در نتیجه این مسجد دست کم یک هزار سال عمر دارد.

با رصد هایی که طی چند سال گذشته انجام شده و با کشف توده های گلی و آواری که حاصله، کارشناسان اعتقاد دارند که در محل کنونی مسجد جامع، مسجدی قدیمی تر وجود داشته که قسمتی از مصالح مسجد امروزی از همان مسجد اولیه تأمین شده هست.

این مسجد مثل شهر ساوه در زمان هجوم مغول عارضه های زیادی دیده هست پس از آن در دوران های متفاوت من جمله زمان قاجار مرمت شده هست.

این مسجد مشتمل بر یک صحن و گنبدی در جنوب، دو ایوان، یک مناره، چند شبستان، محراب هایی مکرر و قدیمی با خطوط کوفی و دو محراب از دوره صفویه با خط ثلث هست. این بنا دارای شبستانها و دهلیزهای زیبای آجری هست که از آثار قرن ششم و عصر سلجوقیان محسوب می شود.

محراب مسجد جامعه ساوه دارای کتیبه های مکرر عمودی و افقی هست که سه جانب آن را فرا گرفته و روی آن به خط ثلث و کوفی سوره هایی از قرآن کریم گچبری شده و در ضلع غربی میان شبستان های این بنا، ایوان باشکوه و رفیعی قرار دارد.

غار نخجیر، تکه ای برجای مانده از تاریخ چند میلیون ساله زمین

غار نخجیر در پنج کیلومتری شمال غرب شهر نراق و دامنه کوهی به اسم تخت واقع شده هست. عامل کلیدی به وجود آورنده این غار گسل معکوسی هست که در منطقه واقع شده و پس از گذشت میلیون ها سال به نحو کنونی در آمده هست. این غار با دیدنی های خود از عجایب طبیعی ایران و جهان محسوب می شود.

غار نخجیر در فاصله هشت کیلومتری شمال دلیجان و در منطقه ای به اسم چال نخجیر واقع شده هست. این غار در دامنه کوهی کم ارتفاع قرار داشته و دسترسی به آن ساده هست.

غار نخجیر دارای یک شاخه کلیدی و چندین شاخه فرعی بوده و از راه همواری میتوان به سادگی در غار حرکت کرد. درون غار عمدتا کریستالیزه بوده و از سنگ های تزئینی زیبا متشکل هست. کف و دیوارهای غار پوشیده از بلورهای اسفنجی هست که از این حیث یکی از غارهای زیبای کشور هست.

علاوه بر این غار نخجیر دارای دالان ها و دهلیزهای زیادی بوده که زیبایی خاصی به آن بخشیده هست. منطقه غار نخجیر در مساحت ۳۰۰هکتار واقع شده هست و از منطقه های نمونه گردشگری کشور محسوب می شود.

قنات و آب انبار تاریخی ابراهیم آباد، سامانه آب رسانی یک هزارساله

در میانه راه شهر اراک به سمت شهر قم روستایی به اسم ابراهیم آباد واقع‏ خواهد بود که قنات آن دارای قدمت بیشتر از یک هزار سال هست.

قنات ابراهیم آباد یکی از کهن ترین قنات های ایران هست که به طول ۱۱ کیلومتر از کوه های هفتادقله سرچشمه گرفته و تا روستای ابراهیم آباد ادامه می یابد و در سال ۹۳ در لیست آثار تاریخی ملی کشور و در سال ۹۵ در لیست آثار جهانی به ثبت دست یافته هست.

مادرچاه‏ این قنات مخروطی شکل هست. زیرا قطر دهانه میله آن حدود یک متر و قطر محل وصل شدن میله به کوره به حدود ۱۰ حلقه می ‏رسد. میله ‏های بعدی‏ پس از مادر چاه که تعداد آنان به ۴۰ حلقه می‏ رسد هرکدام حدود ۱۰۰ متر عمق دارند و مادر چاه نیز دارای عمقی حدود ۱۱۰ ذرع هست.

قنات‏ های ذکر شده دارای ۱۸ کیلومتر طول، ۶۱۵ میله در طول مسیر و آب قنات حدود ۹۶ هکتار زمین را به زیر کشت‏ می ‏برد. از سال ۱۳۱۸ تا ۱۳۷۸(به مدت ۶۰ سال)فقط دو نفر از محلیان با تهور توانسته ‏اند به درون مادر چاه این قنات بروند، یکی از آنان یک مغنی و دیگری از مالکین روستا بوده هست.

البته مادر چاه قنات ابراهیم آباد اراک عمیق‏ ترین‏ مادر چاه در ایران نیست لکن عمیق ‏ترین مادر چاه را مادرچاه قنات‏ بیدخت گناباد خراسان می‏ دانند که عمق آن را حدود ۳۰۰ متر عنوان نموده اند.

بازار اراک، مجموعه ای با بافت تاریخی منحصربه فرد

بازار تاریخی یکی از بناهای نخستین شهر اراک هست. بنای مجموعه بزرگ بازار اراک دربردارنده حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاراوانسراها مکرر هست که در زمان فتحعلی پادشاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزی اراک قدیم(ساطان آباد) بنیان گذاشته گردید.

این بازار به مرکزیت چهارسوق، دارای دو مسیر شمالی، جنوبی، شرقی و غربی هست که از چهار جهت به دروازه های قدیم شهر متصل می شده و به شکلی استراتژیک ترین نقطه شهر در زمان های گذشته بوده هست.

تاریخ ساخت بازار شهر با تاریخ ساخت شهر اراک یکی هست، اگر چه ساخت شهر چند سالی طول کشیده ولی در متون تاریخی به زمان دقیق ساخت بازار اشاره ای نشده هست. چنانکه در سندهای و کتابهای تاریخی بیان شده ساخت شهر احتمالاً حدود بیست سال طول کشیده و در این میان بنای بازار و ارکان آن مثل راسته ها، سراها و دالان ها در همین سال ها ساخته شده هست.

بنای اولیه بازار تاریخی اراک را حاکم وقت اراک (سپهدار اعظم) که اسم مسجد و مدرسه ای در بازار اراک نیز به اسم وی هست، در اوایل قرن ۱۳ گذاشت.

یکی از علل ساخت بازار اراک، وجود اقتصاد قوی در اطراف شهر سلطان آباد بود. مرغوبیت فرآورده ها کشاورزی در منطقه عراق عجم و نیز آوازه جهانی فرش ساروق و احتیاج به ایجاد مرکزی برای فروش فرآورده ها، داعیه کلیدی ایجاد شهر و بازار آن از لحاظ اقتصادی بود.

مجموعه بازار اراک طبق برنامه ای از پیش اندیشیده احداث شده هست و برخلاف بازارهای دیگر مسیر آن آزادانه و منحنی نیست، لکن مسیرها به صورت منحصر به فردی، با نظم و دارای تقارن هندسی می باشند. راسته بازار با گذرهای متعددی که آن را قطع می کند اساس بافت شطرنجی شهر سلطان آباد قدیم را ساخته  بود.

این بازار دارای دو کانون عمود بر هم خواهد بود که یکی کانون شمالی جنوبی به طول ۷۲۰ متر با دو ورودی یکی در شمال و یکی در جنوب و کانون شرقی غربی به طول ۲۰۰ متر و دارای هشت گذر و ورودی شرقی و غربی هست که گذرهای فرعی عمود بر دو گذر کلیدی ساخته شده اند.

بازار اراک دارای ۳۰ سرا و چهار حمام بوده که بنابر اقتضای زمان بعضی از آنان تغییر کاربری دادند. من جمله این حمام ها میتوان به حمام چهار سوق، حمام نو، حمام شیخ الاسلام و حمام فیروزه اشاره نمود.